Dijkelementen en dobben in de polder

Dijkelementen
De dijken in het zeekleilandschap van Groningen vormen een afspiegeling van de eeuwenlang strijd tegen het zeewater. Om dit verhaal in het landschap te kunnen blijven lezen is het belangrijk waardevolle dijken te behouden. Dit geldt natuurlijk ook voor de dijkelementen als coupures, schotbalkloodsjes en dijkkolken.

Landschapsbeheer Groningen heeft daarom enkele jaren geleden een herstelplan opgesteld voor de schotbalkloodsjes en coupures, die in slechte staat verkeren. Ook het herstel van een aantal drinkdobben is in het plan opgenomen. Omdat veel van deze elementen langs toeristische routes liggen zal op geschikte plaatsen een bank en een informatiepaneel worden geplaatst. Hier kunnen recreanten iets lezen over de ontwikkeling van het landschap en de functies van slaperdijken, dijkcoupures en schotbalkenloodsjes.

De uitvoering van het herstelplan is mogelijk gemaakt door bijdragen van de provincie Groningen, de ICES-regeling en het VSBfonds. De uitvoering van het project is opgedeeld in drie fasen en start in het najaar van 2004 en loopt door tot en met 2006. Met dit herstelplan wordt gehoopt dat deze karakteristieke landschapselementen als stille getuigen van de eeuwenlange strijd tegen het water te behouden. Eigenaren van dijkcoupures of schotbalkenhuisjes en (dorps)verenigingen die hieraan mee willen werken zijn uitgenodigd contact op te gaan nemen met Landschapsbeheer Groningen.

Dijkcoupures en schotbalkloodsjes
Een coupure of dijkgat is een doorgang in een dijk. Bij de aanleg van nieuwe polders in de oude dijk een gat gegraven voor de nieuwe ontsluitingsweg. Een coupure bestaat uit een verticale gemetselde of betonnen dijkwand aan weerszijden van de weg met daarin uitsparingen waarin balken konden worden geschoven.

Bij de dreiging van een zware storm werd de coupure afgesloten zodat de slaperdijk haar waterkerende functie weer kon vervullen. In de coupure werd dan een dubbele rij schotbalken neergelaten en de tussenruimte werd opgevuld met zand of mest. De schotbalken werden bewaard in een schotbalkloodsje: een gebouwtje van hout of beton, dat op de kruin van de dijk naast de coupure werd geplaatst. Om de plaats van een dijkcoupure in het landschap te markeren werden bomen geplant, veelal iepen omdat zij het best groeiden op de zware klei en in de straffe zeewind.

Kolken zijn ontstaan door dijkdoorbraken. We vinden ze langs de oude zeedijken maar ook in het Reitdiepgebied. Op sommige plaatsen is nog goed te zien hoe de nieuwe dijk na de dijkdoorbraak om de kolk heen is gelegd. Mooie voorbeelden zijn de kolkgaten langs de oude zeedijk boven Usquert. Drinkdobben zijn verbredingen in sloten of ronde gegraven poelen met zoet drinkwater, waaruit het vee kan drinken.

In 2006 wordt er een flink aantal dijkelementen hersteld. Op 24 april 2006 kunnen we in de pers lezen:

"Herstel dijkelementen in volle gang
In Noord-Groningen wordt sinds eind vorig jaar flink gewerkt aan de restauratie en het herstel van dijkcoupures, schotbalkloodsjes en kolken.
De coupures bevinden zich in de oude Groninger zeedijken en aan weerszijden van het Reitdiep, soms staan er schotbalkloodsjes bij. Een coupure of dijkdoorsnijding is een doorgang in een dijk voor de ontsluitingsweg naar de nieuwe polder. In de sleuven van de coupure konden bij zware storm balken geschoven worden, die opgeslagen lagen in de schotbalkloodsjes. Bij de oude slaperdijken zijn soms ook nog kolken te vinden die als gevolg van dijkdoorbraken zijn ontstaan.

Al in 2001 is door Landschapsbeheer het gebied geïnventariseerd op dijkelementen en de staat waarin ze zich bevonden. Zo zijn er 63 locaties bekeken waarvan bij drie de coupure was verdwenen maar het schotbalkloodsje nog wel aanwezig was. Bij de overige zestig waren er 56 coupures met schotten en vier met deuren.

Binnen het project zullen medio 2006 ruim dertig coupures zijn hersteld en schotbalkloodsjes gerestaureerd of opnieuw gebouwd. Daarnaast worden er enkele banken en informatiebordjes geplaatst. Ook zijn er straks vijftien dijkkolken en drinkdobben hersteld. Zo blijft het zeekleigebied in Groningen een afspiegeling van de voortdurende strijd van zijn bewoners tegen het water.
Het herstel is mogelijk gemaakt door bijdragen van de provincie Groningen, ICES-regeling, VSBfonds en de Nationale Postcode Loterij.
Einde persbericht."

Foto rechtsboven: Nieuw schotbalkloodsje bij dijkcoupure aan de Noordpolderweg in Den Andel.

Dijkkolken en drinkdobben
Kolken zijn ontstaan door dijkdoorbraken. We vinden ze langs de oude zeedijken maar ook in het Reitdiepgebied. Op sommige plaatsen is nog goed te zien hoe de nieuwe dijk na de dijkdoorbraak om de kolk heen werd gelegd. Mooie voorbeelden zijn de kolkgaten langs de zeedijk boven Usquert.
Drinkdobben zijn verbredingen in sloten of ronde gegraven poelen met zoet drinkwater, waaruit het vee kan drinken.

Herstelplan Kolken en Dobben in De Marne
Dobben, kolken en eendenkooien zorgen samen met onder meer wierden en slaperdijken voor een fraaie afwisseling in het open agrarische landschap van Noord Groningen.
De landschapselementen verwijzen naar de ontwikkelingsgeschiedenis van de streek. Niet alleen zijn ze landschappelijk en cultuurhistorisch van belang, ook flora en fauna varen er wel bij. Open water, met een oeverzone van riet, moerasplanten en bijvoorbeeld enkele struiken, vormt een ideaal leefgebied voor water- en moerasvogels, amfibieën en insecten.

In 1999 is in de gemeente De Marne een inventarisatie uitgevoerd naar het voorkomen en de onderhoudstoestand van 65 zogenaamde puntvormige natte landschapselementen, waaronder twaalf kolken, 34 dobben, twee eendenkooien en een aantal voormalige zeearmen. Bij 40 procent van deze natte landschapselementen bleek enige vorm van onderhoud nodig voor het behoud en de versterking van hun natuurlijke en cultuurhistorische waarden. Hiervoor is een herstelplan opgesteld.

Hersteld
In 2002 en 2003 zijn in de gemeente De Marne vijftien kolken en dobben hersteld of nieuw gegraven. De (herstel)werkzaamheden zijn uitgevoerd door Landschapsbeheer Groningen.
Wierde & Dijk heeft een sleutelrol gespeeld bij het benaderen van de landeigenaren en het overleg over de afwikkeling. Na het herstel zijn de kolken en dobben niet opengesteld voor publiek, omdat dat tot teveel nadelen leidt voor de landeigenaren.
Enkele kolken en dobben zijn te zien langs twee wandelroutes.

Verschil kolken en dobben
Kolken zijn ontstaan als gevolg van dijkdoorbraken Tijdens een storm werd door het kolkende water een diep water geslagen direct achter de dijk. Bij herstel van de dijk werd deze eenvoudig om de diepe kolk heen gelegd. Kolken zijn diep, vaak meer dan tien meter. Door hun omvang en diepte kennen de kolken vaak een bijzondere waterkwaliteit, bijvoorbeeld in de vorm van brakke kwel en een gelaagdheid van de waterkolom. Dobben zijn niet door natuurlijke processen ontstaan, maar zijn gegraven. Vroeger fungeerden ze als drinkplaats voor het vee en de mens. Daarom worden ze van oorsprong aangetroffen in de hoger gelegen agrarische landschappen. Bij het graven was de juiste diepte van groot belang. Werd de dobbe enkele centimeters te diep gegraven, dan was het water zilt.

Zie ook: Dobben

Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorgvuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen...geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres. Laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek.
Hoogeveen, 15 sept. 2009. Verhaal: © Harm Hillinga.			↑ Top